Tóm tắt
Có lẽ bạn đã quá rành về các sàn giao dịch tiền điện tử. Đăng ký bằng email của bạn, nghĩ ra một mật khẩu mạnh, xác minh tài khoản và bắt đầu giao dịch.
Các sàn giao dịch phi tập trung cũng giống như vậy, ngoại trừ việc không cần đăng ký lằng nhằng. Trong hầu hết các trường hợp, không có việc gửi hay rút tiền điện tử. Quá trình giao dịch diễn ra trực tiếp giữa ví của 2 người dùng, sự tham gia của một bên thứ 3 là khá hạn chế (nếu có!).
Các sàn phi tập trung có thể hơi khó làm quen, và không phải lúc nào chúng cũng có tài sản bạn muốn. Nhưng, khi công nghệ và sự quan tâm dành cho DEX tăng lên, chúng có thể sẽ trở thành một phần chủ chốt của thị trường tiền điện tử.
Nội dung
- Giới thiệu
- Định nghĩa sàn giao dịch phi tập trung
- Cách thức hoạt động của sàn giao dịch tập trung
- Cách thức hoạt động của sàn giao dịch phi tập trung
- Các sổ lệnh trên chuỗi
- Các sổ lệnh ngoài chuỗi
- Người tạo thị trường tự động (AMM)
- Ưu và nhược của các sàn DEX
- Ưu điểm của các sàn DEX
- Nhược điểm của các sàn DEX
- Lời kết
Giới thiệu
Từ thuở sơ khai của Bitcoin, các sàn giao dịch đã đóng vai trò cốt lõi trong việc kết nối giữa người mua và người bán tiền điện tử. Nếu không nhờ những diễn đàn này thu hút người dùng trên toàn cầu, có lẽ chúng ta sẽ phải gánh chịu tính thanh khoản thấp và không có sự đồng thuận về giá đúng của các tài sản.
Trước đây, những tay chơi tập trung đã là bá chủ lĩnh vực này, tuy nhiên, với sự phát triển công nghệ vũ bão, ngày càng nhiều công cụ phục vụ giao dịch phi tập trung chào đời.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ đi sâu tìm hiểu về các sàn giao dịch phi tập trung (DEX), nơi giao dịch không cần trung gian.
Định nghĩa sàn giao dịch phi tập trung
Theo lý thuyết, bất kỳ hoán đổi ngang hàng nào cũng cấu thành một giao dịch phi tập trung (hãy xem qua ví dụ trong bài Hoán đổi nguyên tử là gì?). Nhưng trong bài này, chúng ta sẽ tập trung vào nền tảng cạnh tranh với các sàn giao dịch tập trung. Điểm khác nhau chính là phần backend của chúng tồn tại trên blockchain. Không ai giữ tiền của bạn, và bạn cũng không cần phải tin tưởng sàn giao dịch như phải làm với sàn tập trung.
Cách thức hoạt động của sàn giao dịch tập trung
Với sàn giao dịch tập trung thường thấy, bạn nạp tiền fiat (qua chuyển khoản ngân hàng hoặc thẻ tín dụng/thẻ ghi nợ) hoặc tiền điện tử. Khi nạp tiền điện tử, bạn mất quyền kiểm soát khoản tiền đó. Không phải theo khía cạnh tính khả dụng, vì bạn vẫn có thể giao dịch hay rút tiền, nhưng từ khía cạnh kỹ thuật: bạn không thể tiêu khoản tiền đó trên blockchain.
Bạn không sở hữu chìa khóa riêng tư của khoản tiền đó, tức là khi bạn rút tiền, bạn yêu cầu sàn thay mặt bạn ký một giao dịch. Khi bạn giao dịch, các giao dịch không diễn ra trên chuỗi, thay vào đó, sàn giao dịch sẽ phân phối số dư đến người dùng trong cơ sở dữ liệu của nó.
Quy trình thông thường rất hợp lý vì tốc độ chậm của blockchain không làm cản trở quá trình giao dịch, và mọi thứ diễn ra trong hệ thống của một tổ chức duy nhất. Tiền điện tử dễ mua và bán hơn, và có nhiều công cụ cho bạn.
Cái giá phải trả cho điều này là sự độc lập: bạn cần phải tin tưởng sàn giao dịch đang giữ khoản tiền của mình. Do đó, bạn chịu rủi ro lộ danh tính cho đối tác. Lỡ họ trốn luôn với số BTC bạn khó khăn dành dụm được thì sao? Lỡ chẳng may có tay hacker nào đó xâm nhập hệ thống và hack sạch tiền?
Đối với nhiều người dùng, đây là một mức độ rủi ro có thể chấp nhận. Họ chỉ việc chơi với các sàn giao dịch nổi tiếng với đội ngũ mạnh và các biện pháp phòng ngừa lỗ hổng dữ liệu.
Cách thức hoạt động của sàn giao dịch phi tập trung
Các sàn DEX tương tự như các đối tác tập trung của chúng ở một số điểm, nhưng cũng có sự khác biệt rõ rệt ở một số khía cạnh khác. Điều cần lưu ý trước tiên là có một số loại sàn giap dịch phi tập trung khác nhau. Loại thường thấy là nơi các lệnh được thực thi trên chuỗi (với các hợp đồng thông minh) và người dùng không cần phải hi sinh quyền kiểm soát khoản tiền của mình.
Một số công trình đã được thực hiện trên các sàn DEX trên chuỗi, nhưng các phần phổ biến nhất liên quan đến tài sản trên một blockchain đơn lẻ (như Ethereum hay Binance Chain).
Các sổ lệnh trên chuỗi
Ở một số sàn giao dịch phi tập trung, mọi thứ được thực hiện trên chuỗi (chúng ta sẽ nói về loại lai sau). Mỗi lệnh (cũng như việc thay đổi hoặc hủy) được ghi vào blockchain. Người ta cho rằng đây là cách minh bạch nhất, vì bạn sẽ không tin tưởng một bên thứ 3 thực thi các lệnh cho mình; và cũng không có cách nào thay đổi các lệnh đó.
Thật không may, đó cũng là cách không khả thi nhất. Vì bạn yêu cầu mọi node trên mạng lưới ghi lại lệnh mãi mãi, bạn sẽ phải trả phí. Bạn cần phải đợi có thợ đào thêm thông điệp của bạn lên blockchain, nghĩa là trải nghiệm cũng sẽ khá là dài dòng.
Một số nhận ra rằng việc chạy trước là điểm không ổn của mô hình này. Chạy trước diễn ra trên thị trường khi một “tay trong” nhận thấy một giao dịch đang xử lý và dùng thông tin đó để thực hiện một giao dịch trước khi giao dịch kia được xử lý xong. Kẻ chạy trước, do đó, kiếm lợi từ thông tin chưa được công khai. Nói chung, điều đó là bất hợp pháp.
Tất nhiên, nếu mọi thứ được công bố trên một sổ cái toàn cầu, sẽ không có bất kỳ cơ hội nào để chạy trước. Tuy nhiên, một loại hình tấn công khác có thể được triển khai: khi một thợ đào thấy một lệnh trước khi nó được xác nhận, và và đảm bảo rằng lệnh của chính họ được thêm vào blockchain trước.
Ví dụ về các mô hình sổ lệnh trên chuỗi bao gồm các sàn DEX Stellar và Bitshares.
➟ Bạn đang muốn bắt đầu cùng tiền điện tử? Mua ngay Bitcoin (BTC) tại Binance!
Các sổ lệnh ngoài chuỗi
Các sàn DEX sổ lệnh ngoài chuỗi vẫn phi tập trung theo một số khía cạnh, nhưng chúng được công nhận mang tính tập trung hơn loại hình trước đó. Các lệnh, thay vì được ghi lên blockchain, được ghi lên đâu đó.
Đâu đó là đâu? Cái này còn tùy. Bạn có thể có một thực thể tập trung hoàn toàn chịu trách nhiệm về sổ lệnh. Nếu thực thể đó có ác ý, họ có thể chơi cả thị trường ở một quy mô nào đó (tức là họ có thể chạy trước hoặc ghi sai lệnh). Tuy nhiên, bạn cũng vẫn có thể kiếm lợi từ kho chứa phi lưu ký.
Giao thức 0x cho ERC-20 và các token khác được thực thi trên blockchain Ethereum là một ví dụ điển hình. Thay vì đóng vai trò như một DEX, nó cung cấp khung sườn cho các bên được gọi là “Relayer” để quản lý các sổ lệnh ngoài chuỗi. Sử dụng các hợp đồng thông minh 0x và một số công cụ khác, chủ thể có thể hợp nhất thành một pool thanh khoản và các lệnh relay giữa những người dùng. Giao dịch chỉ được thực thi trên chuỗi khi các bên khớp nhau.
Xét từ khía cạnh tính khả thi, các phương án này khá hợp lý so với cách dựa vào các sổ lệnh trên chuỗi. Chúng không phải đối mặt các ràng buộc về tốc độ do không cần sử dụng blockchain quá nhiều. Tuy vậy, giao dịch vẫn phải thực hiện trên đó, vì thế mô hình sổ lệnh ngoài chuỗi vẫn kém hơn các sàn giao dịch tập trung về mặt tốc độ.
Một số gương mặt tiêu biểu trong việc triển khai sổ lệnh ngoài chuỗi có thể kể đến Binance DEX, IDEX và EtherDelta.
Người tạo thị trường tự động (AMM)
Chán đọc về thuật ngữ sổ lệnh chưa? Tuyệt, vì mô hình Người tạo thị trường tự động (AMM) hoàn toàn không liên quan đến nó. Nó không yêu cầu maker hay taker mà chỉ dùng lý thuyết trò chơi, và một ít ma thuật đen mang tính công thức.
Đặc trưng của các AMM phụ thuộc vào quá trình triển khai, thông thường chúng gộp chung nhiều hợp đồng thông minh và cung cấp các ưu đãi thông minh để lôi kéo người dùng. Chúng ta sẽ không đi sâu vào chi tiết về cách triển khai này, nhưng hay xem qua bài viết Khái niệm và Phương thức Hoạt động của Uniswap để hiểu rõ hơn về cách thức hoạt động của DEX Uniswap.
Các sàn DEX dựa trên AMM ngày nay hướng đến yếu tố thân thiện với người dùng, tích hợp các ví như MetaMask hay Trust Wallet. Tuy vậy, cũng như với các loại hình DEX khác, các giao dịch vẫn phải thực thi trên chuỗi.
Các dự án liên quan bao gồm Uniswap và Kyber Network (áp dụng giao thức Bancor) đã đề cập trước đó, cả hai đều tạo điều kiện cho giao dịch token ERC-20.
Ưu và nhược của các sàn DEX
Chúng ta đã nói sơ qua về ưu và nhược điểm của các sàn DEX ở các phần trước. Hãy cùng đi sâu hơn chút nữa.
Ưu điểm của các sàn DEX
Không cần KYC
KYC/AML (Hiểu rõ Khách hàng của bạn và Chống Rửa tiền) là tiêu chuẩn bắt buộc của nhiều sàn giao dịch. Vì các lý do pháp lý, các cá nhận thường phải gửi giấy tờ tùy thân và bằng chứng địa chỉ.
Đây là mối quan ngại về tính riêng tư đối với một số người và mối quan ngại về tính khả thi với những người khác. Lỡ bạn không có sẵn giấy tờ hợp lệ thì sao? Chẳng may thông tin bị lộ thì sao? Vì các sàn DEX không cần cấp quyền, sẽ không có ai kiểm tra danh tính của bạn. Tất cả bạn cần là một ví tiền điện tử.
Tuy nhiên, vẫn có một số yêu cầu pháp lý vì các sàn DEX vẫn một phần vận hành bởi một cơ quan trung ương. Trong một số trường hợp, nếu sổ lệnh tập trung, chủ nhà vẫn phải tuân thủ.
Không rủi ro đối tác
Yếu tố chính khiến các sàn giao dịch tiền điện tử phi tập trung hấp dẫn là vì chúng không giữ tiền của khách hàng. Do đó, thậm chí những thảm họa như vụ hack Mt. Gox năm 2014 cũng sẽ không khiến tiền hay thông tin cá nhân của người dùng gặp nguy hiểm.
Các token không được liệt kê
Người dùng vẫn có thể giao dịch các token không được liệt kê trên các sàn tập trung một cách thoải mái trên các sàn DEX, nếu có cung và cầu.
Nhược điểm của các sàn DEX
Tính khả dụng
Thực tế thì các sàn DEX vẫn không thân thiện với người dùng bằng các sàn giao dịch truyền thống. Các nền tảng tập trung cung cấp giao dịch theo thời gian thực, không bị ảnh hưởng bởi thời gian khối. Đối với những người mới chưa quen với các ví tiền điện tử phi lưu ký, các sàn DEX mang đến một trải nghiệm khoan dung hơn. Nếu quên mật khẩu, bạn có thể dễ dàng đặt lại. Tuy nhiên, nếu quên seed phrase, tiền của bạn sẽ mãi mãi thất lạc trong không gian mạng.
Khối lượng giao dịch và tính thanh khoản
Khối lượng giao dịch của các sàn DEX vẫn quá nhỏ bé so với các sàn CEX. Có lẽ điều quan trọng hơn là các sàn CEX còn có tính thanh khoản cao hơn. Tính thanh khoản là thước đó xem bạn có dễ dàng mua hay bán tài sản ở một mức giá hợp lý hay không. Trong một thị trường thanh khoản tốt, các bid và ask sẽ ít chênh lệch về giá, biểu thị tính cạnh tranh cao giữa người mua và người bán. Trong một thị trường thanh khoản kém, bạn sẽ khó tìm thấy người muốn giao dịch tài sản bạn cần ở một mức giá hợp lý.
Các sàn DEX vẫn còn khá mới mẻ, do đó chưa hẳn sẽ có cung và cầu cho các tài sản tiền điện tử mà bạn muốn giao dịch. Bạn có thể sẽ không tìm thấy cặp giao dịch mong muốn, và nếu tìm thấy, có thể giá giao dịch có thể sẽ không tốt.
Phí
Phí trên các sàn DEX không phải luôn cao hơn, nhưng có thể sẽ cao, đặc biệt là khi mạng lưới quá tải và nếu bạn đang sử dụng một sổ lệnh trên chuỗi.
Kết
Nhiều sàn giao dịch phi tập trung nổi lên những năm gần đây, cố gắng tăng cường trải nghiệm người dùng và xây dựng một sàn giao dịch mạnh mẽ hơn. Sau cùng, ý tưởng này có vẻ đồng bộ với đặc tính của quyền tự trị cá nhân: vì với tiền điện tử, người dùng không cần phải tin tưởng một bên thứ ba.
Với sự nổi lên của DeFi, các sàn DEX dựa trên Ethereum đang có sự phát triển nhanh chóng về mặt người dùng. Cứ đà này, chúng ta rất có thể sẽ chứng kiến những tiến bộ công nghệ vượt bậc trong cả ngành công nghiệp.
➠ Bạn có câu hỏi về các sàn giao dịch? Hãy đặt câu hỏi tại Ask Academy!
